با انقلاب تا مهدی

گذشته و آیندة انقلاب اسلامی

برخی از اساتید، گذشتة انقلاب اسلامی را غدیر و آیندة آن را ظهور حضرت بقیه اللهg می دانند.[۲] این سخنی بسیار درست است؛ ولی در یک نگاه کلی تر می توان گفت که در واقع  انقلاب اسلامی، حرکتی در امتداد حرکت تاریخی انبیاء و اولیاء الهی است و در راستای تحقق کامل وعده الهی مبنی بر استخلاف بندگان صالحش بر سرتاسر زمین ادامه خواهد یافت و  به تعبیر رهبر معظم انقلاب :

«جمهوری اسلامی، امانتِ تاریخی انبیای عظام الهی است. آرزوی موسی و عیسی و آرزوی همه اولیا و ائمّه بزرگوار ماست که امروز تحقّق پیدا کرده است؛ ولو ناقص. کاملش هم، ان‏شاءالله، در دوران حکومت کبری و ولایت عظمای حضرت بقیةالله فی‏الارضین، ارواحنالتراب ‏مقدمه‏ الفداة، ظاهر و آشکار خواهد شد.»[۳]

بنابراین برای فهم بهتر جایگاه تاریخی انقلاب اسلامی باید نیم نگاهی به ابتدای تاریخ تا امروز بیاندازیم . تا مسیر اهداف و آرمان های انقلاب روشن تر گردد.

تاریخ ؛ بستر دو جریان حق و باطل

قرآن کریم آغاز زندگی بشر را در زمین عصر «امّت واحده» نامیده است Nكانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً M[4] در ابتدای زندگیِ بشر در زمین و پس از هبوط حضرت آدم و حوا و پیدایش نسل بشر، انسان‌ها براساس فطرت زندگی کرده و اختلاف چندانی نداشتند؛  این وضع دیری نپایید و آدمی خیلی زود دچار اختلاف گردید. خداوند از طریق رسولانی چون حضرت ادریسg و حضرت نوحg شریعت را به عنوان مبنای زندگی سالم برای جلوگیری از اختلاف و تفرقه به مردم عرضه کرد، ولی اختلاف ادامه پیدا کرد و در ادامه به صورت جریانی در مقابل جبهه حق، قد بر افراشت. رفته رفته در مسیر بشر دو راه کلی باز شد: یکی صراط مستقیم انبیای الهی و دیگری مسیری که شیطان پیش پای انسان گذاشت؛ این دو مسیر همواره وجود خواهد داشت تا انتهای تاریخ و پس از جنگ نهایی خیر و شر و با پیروزی خیر( امام عصر[) بر بندگان ابلیس،  دوباره امّت واحده تشکیل می شود.

شاید بتوان گفت شروع اختلاف و دوتا شدن مسیر تاریخی بشر به اولین قتل، یعنی قتل هابیل به دست قابیل باز می‌گردد. وقتی هدیه هابیل به درگاه الهی پذیرفته شد و از قابیل پذیرفته نشد، حسادت قابیل موجب شد تا دستش به خون برادرش آلوده شود. قابیل پس از ارتکاب قتل با همسر خود فرار کرد و در پایین کوهی در سرزمینی پست ساکن شد و این سرآغاز ایجاد دو مسیر شد: مسیر قابیلیان (باطل)و مسیر بازماندگان هابیل(حق).

مسیر انبیاء الهی  «جریان حق»

در پی کشته شدن هابیل خداوند شیث هبة الله را به آدمT بخشید. او جانشین آدم شد و هدایت الهی با او استمرار یافت. پس از او سلسله‌ای از انبیای الهی از ادریس تا نوح و از هود تا صالح و ابراهیم و موسی و عیسی و تا خاتم انبیاء و سید رسولان الهی حضرت محمد۵ در طول تاریخ، هدایت بشر را به عهده گرفتند.

تاریخ انبیاء، تاریخی پر فراز و نشیب بوده است؛ تاریخی که گاه اوضاع آن به‌گونه‌ای سخت می‌شد که انبیاء و حجج الهی مخفیانه (در غیبت) زندگی می‌کردند و به صورت پنهانی رسالت خویش را انجام می‌دادند گاهی که اوضاع مساعد می‌شد با ظهور پیامبری مثل نوح، هود و صالح و … دوران جدیدی آغاز می‌شد و حق در پهنه‌ی گیتی خودنمایی می‌کرد.

بنابراین تاریخ انبیاء، تاریخ ظهور و غیبت است. وقتی حضرت نوحT پس از طوفان و پاک شدن زمین از لوث مشرکین در شُرف مرگ قرار گرفت، به مردم اعلام کرد در آینده دوباره ظلم و فساد فراگیر خواهد شد و طاغوت‌ها حاکم خواهند گردید؛ در این دوران منتظر فرزندم هود باشید.[۵] سال‌ها گذشت و رفته رفته فساد و شرک در زمین گسترش یافت و طاغوت ها حاکم شدند. انبیاء در خفا و غیبت به هدایت خود ادامه دادند تا اینکه زمان ظهور حضرت هودT رسید. پس از حضرت هود بارها دوران غیبت و ظهور انبیاء تکرار شد، تا ظهور پیامبر خاتم۵

وقتی اوضاع سخت می شد و دوران غیبتی آغاز می گشت، پیامبران به موازات دوران  غیبت، مردم را متوجه و منتظر آینده می‌کردند. افقی که پیامبران مردم را در امتداد آن به حرکت در می‌آورده‌اند، علاوه بر ظهور انبیاء بعدی دورنمایی روشن داشت و آن ظهور حضرت مهدیT و موعود جهانی بود.  انتظار ظهور منجی یعنی حضرت مهدیT انتظاری تاریخی است به قدمت تاریخ انسان  و این مطلب حقیقتی است که در متون مقدس به جای مانده از انبیاءT وجود دارد.

در ادامه ظهور و غیبت انبیاء با ظهور آخرین پیامبر، حضرت محمّد۵ ، فصل جدیدی در عرصه هدایت انسان گشوده شد. در واقع با شروع  اسلام مرحله نهایی تحقق دولت آرمانی خدا در زمین آغاز گردید. پس از پیامبر۵ جریان امامت و ولایت در کنار قرآن به عنوان دو یادگار پیامبر۵ برای هدایت جامعه باقی ماند. تا اینکه با غیبت آخرین حجت خدا و آخرین امام از امامان دوازده گانه، آخرین دوران غیبت تاریخی رقم خورد و تا زمانی که خدا می داند، ادامه خواهد داشت. شیعه به عنوان تنها مکتبی که ادامه دهنده راه انبیاء برای تحقق دولت آرمانی خداست، باتدبیر پیامبر و اهل بیت x در طول تاریخِ خود مسیری رو به رشد راپیموده است، به تعبیر پروفسور هانری کُربَن : «به‌ عقیده‌ من، مذهب‌ تشیع‌ تنها مذهبی‌ است‌ که‌ رابطه‌ هدایت‌ الهی‌ را میان‌ خدا و خلق‌ همیشه‌ زنده‌ نگه‌ داشته‌ و به‌ طور مستمر و پیوسته‌ ولایت‌ را زنده‌ و پا بر جا می‌گذارد. مذهب‌ یهود، نبوت‌ را، که‌ رابطه‌ای‌ است‌ واقعی‌ میان‌ خدا و عالم‌ انسانی، در حضرت‌ کلیم‌ ختم‌ کرده‌ و پس‌ از آن‌ به‌ نبوت‌ حضرت‌ مسیح‌ و حضرت‌ محمّد۵ اذعان‌ ننموده‌ و رابطه‌ مزبور را قطع‌ می‌کند و نیز مسیحیان‌ در حضرت‌ عیسی متوقف‌ شدند و اهل‌ سنّت‌ از مسلمانان‌ نیز در حضرت‌ محمّد۵ توقف‌ نموده‌ و با ختم‌ نبوت‌ در ایشان، دیگر رابطه‌ای‌ میان‌ خالق‌ و خلق، موجود نمی‌دانند.

‌تنها مذهب‌ تشیع‌ است‌ که‌ نبوت‌ را با حضرت‌ محمد۵ ختم‌ شده‌ می‌داند؛ ولی‌ ولایت‌ را، که‌ همان‌ رابطه‌ هدایت‌ و تکمیل‌ می‌باشد، بعد از آن‌ حضرت‌ و برای‌ همیشه‌ زنده‌ می‌داند؛ رابطه‌ای‌ که‌ از اتصال‌ عالم‌ انسانی‌ به‌ عالم‌ الوهی‌ حکایت‌ می‌کند؛ به‌ واسطه‌ دعوت‌های‌ دینی‌ قبل‌ از موسی و دعوت‌ دینی‌ موسی و عیسی و محمّد (صلوات‌اللّه‌علیهم‌اجمعین)؛ و بعد از حضرت‌ محمّد۵ به‌ واسطه‌ همین‌ رابطه‌ ولایت، جانشین‌ وی‌ (به‌ عقیده‌ شیعه) زنده‌ بوده‌ و هست‌ و این‌ حقیقتی‌ است‌ زنده که‌ هرگز نظریه ای علمی‌ نمی‌تواند آن‌ را از خرافات‌ شمرده‌ و از لیست‌ حقایق‌ حذف‌ نماید.

‌به‌ عقیدهِ‌ من، همهِ‌ ادیان‌ بر حق‌ بوده‌ و یک‌ حقیقت‌ زنده‌ را دنبال‌ می‌کنند و همهِ‌ ادیان‌ در اثبات‌ وجود این‌ حقیقت‌ زنده‌ مشترکند. آری! تنها مذهب‌ تشیع‌ است‌ که‌ به‌ زندگی‌ این‌ حقیقت، لباس‌ دوام‌ و استمرار پوشانده‌ است.»[۶]

نگاهی گذرا به گام های تاریخی تشیع از  غدیر تا ظهور   

شیعه با هدایت اهل بیتx و در راستای تحقق دولت مهدیT گام های تاریخی مهمی را از غدیر تا کنون برداشته است؛ این گامها عبارت اند از:

گام اول : اعلام رسمی در غدیر

روز غدیر خم، روز اعلام رسمی ولایت و معرفی مسیر حق و صراط مستقیم الهی بود، روزی که به دستور خدا و توسط پیامبر۵ مسیر تاریخی جریان هدایت و ولایت تا قیام قیامت ترسیم شد. در این روز هزاران نفر بر سر ولایت و جانشینی پیامبر۵ هم پیمان شدند. امّا تنها به فاصله هفتاد روز از رحلت پیامبر ۵، حاضرانِ در ماجرای غدیر در امتحان سقیفه شکست خوردند و به جز اندکی، همه بیعت خود را فراموش کردند، امّا این غدیر نبود که شکست خورد بلکه غدیریان سال دهم هجری بودند که زیان کردند .چرا که خداوند با وعده «والله یعصمک من الناس[۷]» نگرانی پیامبر را بر طرف کرده بود و تاریخ اثبات کرد که خدا خلف وعده نمی کند؛ غدیر نمرد و زنده است و زنده خواهد بود و با ظهور حضرت مهدی [ به تحقق نام خود خواهد رسید.

حرکت تاریخی شیعه پس از اعلام غدیر و امتحان سقیفه با تعداد انگشت شماری از یاوران مخلص مانند سلمان و ابوذر و مقداد و …. آغاز شد. این نهال نو پا با جانفشانی فاطمه زهرا ^ و صبر الهی امیر المومنینT پایدار شد. تا اینکه پس از ۲۵ سال خانه نشینی، حکومت ظاهری امام علیT آغاز شد و اگر چه مدت آن محدود بود و همان فرصت محدود نیز در جنگ با ناکثین و قاسطین و مارقین گذشت، اما همین دوران موجب جهشی بزرگ در جهت ترویج فرهنگ تشیع گردید. راه امام علیT با صلح امام حسنT ادامه یافت و با خون حسین شهیدT در صحرای تفتیده کربلا، درخت نو پای تشیع آبیاری شده و برای همیشه پایدار گردید. امام سجادT مکتب امام حسین T را زنده نگه داشت و با نهضت معنوی خویش زمینه را برای نهضت علمی امام باقرT مهیا کرد. امام محمد باقرT در پرتو خون حسین شهیدT راه  امام سجادT را ادامه داد و نهضت علمی تشیع را آغاز نمود، تا اینکه این نهضت در دوران امام  صادقT به اوج خود رسید و در همین دوران بود که شیعه گام بلند دوم خودرا در مسیر رشد  برداشت.

گام دوم : تأسیس مذهب تشیع

در عهد امام صادقT فقه شیعه گسترش شگفت انگیزی پیدا کرد  و شیعه به عنوان مذهبی متمایز از سایر گروه ها جدا گردید. در این عصر غدیر در قالب مذهبی پویا جلوه گر شد و به همین صورت روند رشد و بالندگی شیعه طی شد، تا اینکه گستردگی و پراکندگی شیعیان در اقصی نقاط سرزمین های اسلامی، نیاز به تشکیلاتی منسجم جهت هدایت و رهبری آنان را مطرح ساخت. در عصر امام هادیT و امام عسگریT دور از چشم خلفای مستبد عباسی شبکة ارتباطیِ منسجم و منظمی به وجود آمد که به آن سازمان وکالت می گفتند؛ وظیفه این سازمان، ساماندهی امور شیعیان مناطق مختلف و حفظ ارتباط آنان با امامت با رعایت سلسله مراتب بود. این سازمان متشکل از وکلایی بود که نامه ها و وجوهات مردم را به امام T می رسانده و پیام های حضرات معصومین x را به مردم منتقل می کردند. بدین ترتیب ارتباط مردم سراسر سرزمین های اسلامی با امامشان حفظ می شد و هدایت معصومین شامل حال آنان می گردید. رفته رفته شیعیان باید آماده دورانی جدید اما سخت می شدند. دورانی که در آن ارتباط حضوری و ملاقات با امام امکان پذیر نبود، یعنی دوران غیبت.

امام هادی و امام حسن عسکری ^{(علیهما السلام)}  تلاش خود را جهت آماده ساختن مردم برای ورود در عصر غیبت متمرکز کرده تا آسیب های غیبت  حضرت حجت در میان مردم به حداقل برسد، برای همین منظور ضمن آگاه سازی مردم نسبت به غیبت قریب الوقوع، با گسترش دادن سازمان وکالت، مردم را آمادة حضور در عصر ظلمانی غیبت می کردند. بدین صورت که ارتباط امام با مردم بیشتر از طریق نواب و وکلا صورت می گرفت تا به صورت حضوری.

با آغاز غیبت صغری و معرفی نائبان خاص؛ یعنی عثمان بن سعید، محمدبن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد سمری، سازمان وکالت زیر نظر این چهار نایب جلیل القدر به وظایف خود به نحو شایسته ای عمل می کرد و پس از پایان دوران غیبت صغری و آغاز غیبت کبری، همین شبکه ارتباطی وکالت، به نهاد مرجعیت تبدیل شد، که براستی سند افتخار شیعه در طول تاریخ بوده و هست؛ در این دوران، غدیر یعنی جریان ولایت الهی، در ظرف غیبت و در مرجعیت علما و نواب عام ظهور پیدا کرده است.

گام سوم : تاسیس نهاد رهبری و مرجعیت

با پایان یافتن عصر نیابت خاصه (غیبت صغری)عصر نیابت عامه آغاز گردید. در این دوران نواب عام حضرت یعنی (مراجع معظم)، هدایت و رهبری شیعه را بر عهده گرفتند . در قرن  چهارم هجری خاندان ایرانی آل بویه حکومت بخش بزرگی از دنیای اسلام را به دست گرفتند، آل بویه شیعه مذهب بودند، ولی نتوانستند خلافت عباسی را نابود کنند، لذا در کنار خلیفه عباسی کشور را اداره می کردند.

دوران آل بویه فرصت مناسبی برای مراجع و علمای شیعه فراهم کرد تا به تدوین منابع علمی تشیع بپردازند، از این رو در این دوران بود که بسیاری از مجامع حدیثی و رجالی شیعه تدوین شد؛ در این دوران بود که حوزه علمیه بغداد تأسیس و روز عاشورا تعطیل و عزاداری سالار شهیدان رسمی و علنی شد.

بتی که شکسته شد

دوران آل بویه به پایان رسید، ولی شیعه به روند رو به رشد خود ادامه داد تا اینکه سالها بعد قلمرو اسلام در معرض حمله مغول قرار گرفت. مغول ها قومی بی فرهنگ بودند که فقط زین اسب و شمشیر را می شناختند، بنابراین به سرعت تحت تاثیر فرهنگ اسلامی به ویژه عالمان شیعی قرار گرفتند. در آن زمان بیش از پنج قرن  از عمر خلافت عباسی می گذشت و  با اینکه به خاطر ظلم و فساد فراوانِ خلفا از آن جز ظاهری پوسیده باقی نمانده بود، ولی به خاطر طولانی شدن این خلافت، مردم کم کم باور کرده بودند که این خلافت را پایانی نیست و حتی خلیفه را سایه خدا می دانستند و می گفتند اگر خلیفه کشته شود عالم نابود می گردد.  با حمله مغول به بغداد  بالاخره خلیفه کشته شد و آب هم از آب تکان نخورد و سلسله عباسیان منقرض گردید.  بت بزرگ خلافت عباسی شکسته شد، بتی که جز فساد از او کاری بر نمی آمد، بتی که شیعه و سنی از او و کارگزاران او در عذاب بودند، بتی که جز ظاهری پوسیده چیزی نداشت، و مردم ایران که از قبل  محبت اهل بیت (علیهم السلام) را در دل داشتند با شکسته شدن اعتقاد غلطشان نسبت به خلافت عباسی، آماده پذیرفتن کامل تشیع شدند و این امر موجب شد تا در زمان صفویه با اعلام شاه اسماعیل، مذهب رسمی ملت ایران تشیع شود.

دولت صفویه

با روی کارآمدن دولت شیعی صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران، فرصت مغتنمی برای علمای شیعه فراهم آمد تا به ترویج فرهنگ تشیع،  تدوین و تبیین منابع علمی مثل بحارالانوار، وافی و…تاسیس حوزه علمیه اصفهان و دیگر شهرها بپردازند. در این دوران علمای بزرگی چون  محقق کرکی، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی، میرفندرسکی، شیخ بهایی و…   در فضای مناسب حکومت شاه صفوی اجازه بروز و ظهور پیدا کرده وآزادانه به تبلیغ دین می پرداختند تاجایی که یک کتاب (حق الیقین) علامه مجلسی هفتاد هزار نفر  را شیعه کرد. اگرچه دوران صفویه هم به سر آمد و حکومت صفوی به دست افغان ها نابود شد، امّا تشیع (غدیر و جریان ولایت الهی) در ایران برای همیشه باقی ماند. افشاریان، زندیه، قاجاریه و پهلوی آمدند و رفتند ولی این علمای بزرگ شیعه بودند که رهبری افکار عمومی را در دست داشتند. و بالاخره با مجاهدت علمای بزرگ شیعه همچون: شیخ فضل الله نوری ،شهید مدرس ،آیت الله کاشانی و حضرت امام خمینی (ره)و جانفشانی ملت شریف ایران ، شیعه یک گام بلند تاریخی دیگر برداشت و آن چیزی جز ظهور انقلاب اسلامی نبود. در سال ۱۳۵۷ ش غدیر به کاملترین وجه ممکن در عصر غیبت در قالب انقلاب اسلامی ظهور کرد، تا تنها یک گام دیگر تا تحقق کامل غدیر یعنی ظهور امام عصرA باقی مانده باشد.

گام چهارم : پیروزی انقلاب اسلامی

در عصر نفوذ تمدن ظلمانی غرب در سرتاسر جهان، عصری که می رفت تا در آن مسیر هدایت برای همیشه گم گردد، انقلاب اسلامی به مثابة نوری  در تاریکی، درخشید و با انفجار نورانی خود عالم را متوجه معنویت کرد.

تفاوت اساسی انقلاب اسلامی با حکومت های شیعی مثل آل بویه  و صفویه در این بود که آنها فقط حاکمانی با گرایش شیعه داشتند ولی در انقلاب اسلامی حکومتی بر اساس آموزه های تشیع و با نظریه ولایت فقیه شکل گرفت که به لحاظ ساختاری کاملترین نوع حکومت ممکن شیعی در عصر غیبت است، یعنی به صورت کلی کامل تر از انقلاب اسلامی در دوران غیبت متصور نیست . کامل تر از انقلاب اسلامی یا حاکمیت ولی فقیه، حاکمیت خود امام عصرA می‌باشد. به تعبیر دیگر غدیر در انقلاب اسلامی در کاملترین صورت ممکن خود ظهور پیدا کرد و تنها یک قدم دیگر مانده است و آن تحقق حاکمیت معصومA بر کل زمین است.

انقلاب اسلامی با پشتوانه‌ای به قدمت تاریخ بشر و هزاران سال  مجاهدت و صبر، انبیاءD و اهل بیتD، علما و شهدا و عموم شیعیان به وجود آمده و مسیر فرا روی آن تحقق وعدة الهی غدیر در روز ظهور است. رسالت تاریخی ما ایرانیان ادامه مسیر گذشتگان صالح خود تا رسیدن به آن روز نورانی است. وظیفه ما زمینه سازی و مهیا کردن شرایط برپایی قیام جهانی حضرت مهدیA است .

گام پنجم: ظهور

پس از انقلاب اسلامی گام بعدی شیعه  ظهور حضرت مهدیA است . اما این که فاصله زمانی بین انقلاب اسلامی و ظهور چقدر طول خواهد کشید، به طور کامل به رفتار امروز ما بستگی دارد. اگر ما ایرانیان به رسالت تاریخی خودمان عمل کنیم، فاصله زمانی گام چهارم و پنجم کوتاه خواهد بود. باید توجه داشت که عصر ما عصر انقلاب اسلامی، زمانة بسط تاریخ دیگری هم هست؛ دوران سیطره تمدن غرب است؛ تمدنی که امروز غرب تا شرق عالم را در نوردیده است. انقلاب اسلامی در واقع طلوعی نورانی در دل ظلمت غرب بود. راه ظهور وتحقق گام پنجم تاریخی شیعه از میانة وادی ظلمات آخرالزمانی غرب می گذرد؛ عبور سالم از این ورطة خطرناک دوشرط دارد: آگاهی و ایمان. ابتدا باید با نور آگاهی مسیر را روشن نمود و با قدرت ایمان راه را طی کرد. آگاهی نسبت به ماهیت تمدن غرب به سادگی به دست نمی‌آید؛ یکی از بهترین راه ها در این زمینه نگاه تاریخی به تمدن غالب امروز است. أساساً تمدن غرب یک تمدن تاریخی است که گذشتة آن به قابیل باز می گردد. همانطور که پیش از این گفته شد سرآغاز دو تا شدن راه انسان و پیدایش دو مسیر حق و باطل در مقابل فرزندان آدم، اولین قتل عالم به دست قابیل است. این اولین قتل باعث جدایی قابیل و نسل او از راه آدم و انبیاء گردید. او راهی راپیمود که با دخالت شیطان به غرب امروز منتهی گشت. راهی که بشر مدام در آن سقوطی و هبوطی پس از  هبوط و سقوط پیشین را تجربه کرد، تا امروز که درآخرین مرحله ممکن از هبوط به سر می برد. انقلاب اسلامی با گذشته خود در برابرچنین تاریخی قرار گرفته است.

سیرتاریخی جریان باطل از ابتدا تا امروز

وقتی قابیل مرتکب قتل برادر شد با همسر خود  فرار کرد و در پایین کوهی مستقر گردید و نسلش گسترش یافت. قابیلیان پایین کوه بودند و فرزند آدم بالای آن و همواره بین قابیلیان و هابیلیان جدایی بود. تا اینکه زمان یرد بن مهلائیل پسر قنیان پسر انوش پسر شیث بن آدم (نسل پنجم بشر) اتفاقی مهم رخ داد. فرزندان قابیل با آموزش شیطان روی به موسیقی آوردند و برای خود آلاتی ساخته و نواختند و به هرگناهی آلوده گشتند. روزی صد نفر از بالانشینان (فرزندان شیث و آدم) تصمیم گرفتند به هوای صدای موسیقی و از سر کنجکاوی پایین کوه بروند؛ هرچه پیامبرشان یرد  آنان را نهی کرد تأثیری نگذاشت. آنان به پایین کوه رفتند و تحت تأثیر موسیقی با دختران قابیلی در آمیختند و اینجا بود که نسل بشر دچار اختلاط گردید.[۸] این اتفاق هبوطی دیگر را برای بشر رقم زد و باعث درهم آمیختگی پیروان حق و باطل گردید و دیگر شهر مؤمنان از شهر گناهکاران جدا نبود.

افول یکتاپرستی و افتادن در دام شرک

پس از سرکشی فرزندان قابیل و روی آوردن آن‌ها به انواع گناهان، هبوطی دوباره در راه انسان ایجاد شد و آن پرستش مشرکانة خدا بود. حضرت امام صادقA در تفسير آيهNوَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَكُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا يَغُوثَ وَ يَعُوقَ وَ نَسْراًM  مي‌فرمایند: « ودّ، سواع، يغوث، يعوق‏، نسر: بندگانى بودند که در زمان حضرت نوح خداى تعالى را عبادت می‌کردند و چون از دنيا رفتند طايفه و قبيله آن ها غمگين و  افسرده شدند و سخت گريستند، شيطان وقت را غنيمت شمرد و به نزد ايشان آمد و گفت: اين قدر گريه نكنيد، من براى شما بت هائى‏ شبيه آن ها بسازم تا با آن ها اُنس بگيريد و آرام شويد و بتوانيد خدا را عبادت نمائيد، آن مردم جاهل قبول كردند و شيطان بت هائى شبيه ودّ، سواع، يغوث، يعوق و نسر ساخت و آن مردم هنگام عبادت و به دستور شيطان بت ها را مقابل خود مي‌گذاشتند، و چون فصل زمستان و بارندگى می شد آن بت ها را  به اطاق های خود می بردند و اين رويه را ادامه دادند تا مردند و پس از آنان فرزندانشان گفتند: پدران  ما این ها را عبادت می کردند وما هم بايد از پدران خود پيروى نمائيم و اين بتها را عبادت كنيم بدین ترتیب و رفته رفته بت‏پرستى رواج يافت.»[۹]

با این حربة شیطان، انسان پای در ورطه خطرناک چندگانه پرستی نهاد. آرام آرام دوران جدیدی شکل گرفت که انسان به جای خدای واحدِ تنزیهی، خدایان متعدد تشبیهی را پرستید که این دوران را «عصر اساطیر» نامیده‌اند؛ در این دوره بشر با نگاهی رازآلود توأم با تقدس به محیط پیرامون نگاه می‌کرد و حوادث طبیعی اطراف خود را براساس نگاه قدسی و البته مشرکانه توجیه و تحلیل می‌کرد. بشر عصر اساطیر هم بت‌پرست بود و هم مظاهر طبیعت را می‌پرستید. خدایان مشرکان در سرزمین‌ها و اقوام مختلف مثل مصر و یونان و … یکسان نبوده‌اند. در میان تمدن‌های باستان، اروپای قدیم و یونان خاستگاه بیشترین تعداد از خدایان اساطیری بوده اند؛ به تعبیر دیگر یونان قدیم مشرکانه‌ترین تمدن اساطیری را به خود اختصاص داده است؛ در آن دوران هزاران خدا مورد پرستش بوده و هر شهری برای خود خدایان گوناگونی داشته است. شمارش و جمع‌بندی تحلیل خدایان اساطیر یونان کاری دشوار و گیج کننده است. در داستان‌های اساطیری یونان خدایان و نیمه خدایان مرتب با هم جنگ و درگیری دارند. این خدایان به نسبت خدایان اساطیری سایر اقوام، بیشتر زمینی و مادی‌اند تا الهی و قدسی. این خدایان مرتب درگیر خشم و شهوت و امیال خودند.

ابتذال فزاینده خدایان اساطیری یونان به مرور موجب دلزدگی شدیدی نسبت به این‌گونه خداپرستی شد و رفته رفته عصر اساطیر در یونان باستان به پایان رسید، بشر در سمت غربی زمین پا به  دوران دیگری والبته هبوطی دیگر گذاشت.

هبوط از قدس(عصریونان)

با افول طالع خدایان و رشد علوم طبیعی، دوران جدیدی در یونان باستان آغاز شد، دورانی که خدایان در محراب فلسفه قربانی شدند! بشر یونانی اینک به جای اینکه مبدأ اتفاقات پیرامون خود را خدایان بداند مبدأ آن ها را طبیعت و قوانین آن دانست؛ به طور مثال اگر در دوران اساطیر خدای آب‌ها(اطلس) عامل حفظ کشتی بر روی دریا بود. در این دوره قانون کشش سطحی ارشمیدس دلیل ماندگاری کشتی روی آب محسوب می‌شد. در این دوره اگرچه نگاه‌ها به منشأ عالم همچنان مشرکانه بود، ولی نگاه قدسی از زندگی بشر رخت بربست و عقل کیهان مدار حاکم گردید؛ بشر این دوره به شدت  مادی و زمینی و غرق در شهوات و گناه زندگی می‌کرد و این هبوطی دیگر بود، یعنی رنگ باختن قداست‌ها در زندگی!

یک وقفه تاریخی در هبوط(قرون وسطی)

با پذیرش مسیحیت از سوی امپراطوری روم در قرن پنجم میلادی، دوره جدیدی در اروپا آغاز شد، دوره‌ای هزارساله به نام قرون وسطی! در نیمه اول این دوران اروپا شاهد رشد معنویت و اخلاق در میان مردمان بود. زندگی زیر سایه دینی الهی هرچند تحریف شده و یهودیزه، برادری و وحدت را به اروپائیان هدیه کرد. در پانصد سال دوم رفته رفته اروپائیان در اعتقادات خود سست شدند. مادی‌گرایی و سوداگری پول در میانشان رواج یافت و آن‌ها آرام آرام زمزمه‌های جدایی از دین سر دادند.

شرکت در جنگ‌های هشتگانه صلیبی به رهبری کلیسا که حدود دویست سال طول کشید، برای اروپائیان دو پیامد مهم داشت؛ یکی سرخوردگی از کلیسای مسیحیت و دوم پی بردن عقب ماندگی خود در مقایسه با مسلمانان. این دو، به همراه عواملی چون ناتوانی مسیحیت تحریف شده در پاسخگویی به نیازهای مادی ومعنوی مردم، باعث رویگردانی اروپائیان از دین گردید. دوره‌ای که اروپائیان از دین مسیحیت دل‌زده شده و به آثار و نوشته‌های یونانی روی آوردند را «دوره رنسانس» می‌نامند.

هبوط بر ورطه نیست انگاری

بشری که در عصر اساطیر، خدایان متعدد را با رویکردی قدسی ستایش می‌کرد و در عصر یونان و روم باستان از قداست‌ها دست کشیده، با حفظ روحیه شرک‌آلود خود طبیعت‌گرا شده بود، در دوره جدید، خود را محور و ملاک هستی دانست، به طور کلی دین و خدا را کنار گذاشت و هبوطی دیگر را رقم زد؛ حالا دیگر بشر خود را خدا می‌دانست.

بشر جدید با سه صفت ذاتی:« اومانیسم» یعنی انسا‌ن محوری و انسان خدایی؛ «سکولاریسم» یعنی غیردینی کردن همه چیز از حکومت گرفته تا اقتصاد و … ؛ و «نیهیلیسم» یعنی نادیده انگاشتن حق، پا به عرصه وجود گذاشت. در نگاه بشر غربی طبیعت منبع انرژی و مواد اولیه‌ای بود که باید به نفع آمال و هوای او تغییر کند. نگاه نو پدید بشری به هستی (سوبژکتیو) باعث شد به سرعت علوم تجربی رشد نماید و میوه ی آن یعنی تکنولوژی پای به عرصه بگذارد.

دوران طلایی مغرب زمین یعنی عصر روشنگری، حد فاصل سال‌های ۱۷۵۰ تا ۱۹۰۰ م دوره‌ای است که بشر امیدوار بلکه مطمئن است، بهشت موعود ادیان را با دستان خود در زمین بنا خواهد کرد. رؤیای ساختن بهشت زمینی به مدد علم غیردینی و تکنولوژی به زودی فرو ریخت! از سال‌های ۱۹۰۰ م به بعد به دلیل فاصله شدید طبقاتی و له شدن بسیاری از انسان ها زیر چرخ‌های توسعه غربی، برده شدن انسان‌های بیشماری از آفریقا و … و برآورده نشدن آرزوهای انسان مدرن، اعتراضات شروع شد. جنبش‌های کمونیستی در مقابل سرمایه‌داری شکل گرفت. به دنبال آن فاشیسم برای مقابله با سرمایه‌داری لیبرالیسم و فساد کمونیسم شکل گرفت. ولی همه این اعتراضات و جنبش‌ها بی‌نتیجه ماند و جنگ‌های بزرگ اول و دوم جهانی را رقم زد.

در این دوران متفکرانی چون: نیچه، رنه گنون، اشپنگلر، ارنست یونگر و هایدگر به کلی از آینده غرب ناامید شدند.

آخرین هبوط

انسان مدرن غربی اگرچه به مدد تکنولوژی بر عالم مسلط گردید، اما این بار سقوطی دیگر به آخرین ورطه‌ی ظلمات را تجربه کرد. او که در ابتدای دوران مدرن، خدا را از زندگی خود حذف کرد و نیهیلیست شد، در مسیری گام برداشت که به نیستی خود او ختم گردید. قرآن کریم می‌فرماید: Nوَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَM‏[۱۰]؛ ( و همسان كساني نباشيد كه خدا را از ياد بردند، و خدا هم خودشان را از ياد خودشان برد!  آنان همان فاسقان هستند) این سنت الهی است که فراموش کردن خدا به فراموشی خود انسان منجر می‌گردد.

در دنیای امروز ساختارهای بروکراتیک اداری و تکنولوژی جای انسان را گرفته و دیگر مجالی برای بروز شخصیت حقیقی انسان‌ها باقی نمانده است. در ساختارهای اداری، این جایگاه افراد مانند پست معاونت و ریاست و… است که منشاء اثر می باشد، افراد به خودی خود ارزشی ندارند. شلوغی شهرها، سرعت فزاینده عبور و مرور در خیابان‌ها و بزرگراه‌ها از آدم‌ها انسان‌های جدای از هم و گوشه گیر ساخته است. عصر امروز عصر از خود بی خودی انسان و آخرین مرحله از هبوط تاریخی فرزندان آدم است. انسان دیگر حتی خود را هم ندارد. امروزه حتی میل و اراده انسانی نیز در اختیار خود او نیست. تبلیغات بازرگانی، فیلم‌ها و سرمایه‌داران  و … تعیین می‌کنند که چه چیزی زیبا و چه چیزی خواستنی و مورد نیاز است و چه ساده انگارانه باور می‌کنیم که آزادیم و حق انتخاب داریم. دوران ما به تعبیر شهید آوینی عصرِ امپراطوریِ تاجرانِ سودانگارِ بی‌رحم بورس باز است. و مردم در تخیّل رفاه و آزادی و احساس شخصیت به سر می‌برند. در سال‌های اخیر جریان نیهیلیسم به ارزش‌های رایج در عالم مدرن رسیده است. در دوره نیهیلیسم ارزشی دیگر هیچ چیز برای مردم ارزش  و اهمیت ندارد؛ قانون، دین، آبرو، حزب و گروه سیاسی، ایدئولوژی و این یعنی افسار گسیخته شدن نفس امّاره!

انقلاب اسلامی تلاقی دو تاریخ

در دوران ما، سایه بخش غربی زمین بر کل زمین گسترده شده است. تمدن غرب اگرچه در سراشیبی افول است، ولی دنباله‌های تکنیکی و فرهنگی آن در کل زمین گسترانده شده و در حال بسط است. امروز غرب فقط غرب نیست که شرق هم غربی شده است و  کشورهای دنیا یا غربی‌اند یا غرب‌زده!

در چنین اوضاعی نهال انقلاب اسلامی با گذشته‌ای که به کربلا و غدیر می‌رسد، گذشته‌ای که در امتداد حرکت انبیاء۵ از آدم تا خاتم است، از ایران سربرآورده است. گویی که این بار هابیل سر از خاک تاریخ برآورده تا هیمنه قابیلیان را بشکند و فریاد زند حق مردنی نیست! انقلاب اسلامی با آمدن خود تاریخی دیگر را به میدان آورده است. انقلاب اسلامی فرزند هابیل است که با فرزندان قابیل درافتاده و این تلاقی و برخورد مشروط بر اینکه ما ایرانیان به بیداری کامل برسیم و استقامت به خرج دهیم نه به نفع قابیل که با پیروزی هابیل تمام خواهد شد.

مسئله اصلی ما اینجاست که اگرچه امروز در حوزه تفکر، بن‌مایه‌های قدرتمندی از قرآن و عترت در اختیار داریم، امّا در حوزه فرهنگ و تمدن و در صحنه عمل دستمان خالی و بسیار متأثر از غرب هستیم.

به همین دلیل بیم آن می‌رود که چراغ روشن شده تفکر اسلامی، به واسطه غلبه فرهنگی و تمدنی غرب به خاموشی گراید و دوباره تاریخ تکرار شود و دوباره هابیل و جریان حق به دست قابیل و جبهه باطل کشته شود.

به تعبیر دیگر، ما در عرصه سیاست، بینی قابیل و استکبار را به خاک مالیده‌ایم. دشمن ما با تمام توان در میدان سیاسی و نظامی در برابر ما ایستاد و هشت سال جنگ را بر ما تحمیل کرد و سال‌ها ما را در محاصره اقتصادی قرار داد و … اما نتیجه چندانی به دست نیاورد. انقلاب اسلامی با مقاومت تاریخی خود در برابر هجوم هشت ساله و تمام دشمنی های بدخواهان معادلات منطقه را به نفع خود بر هم زد و به تأثیرگذارترین کشور در خاورمیانه مبدّل شد.

به دنبال انقلاب اسلامی موجی از بازگشت به اسلام در منطقه ایجاد شد و هسته‌های مقاومت شکل گرفت و چالشی جدی برای دشمن ایجاد کرد.

امّا! مشکل اینجاست که ما در برخورد فرهنگی و تمدنی هنوز به پیروزی چندانی نرسیده‌ایم. به عنوان مثال در مسئله سبک زندگی دچار پریشانی و آشفتگی هستیم! بخشی از  سبک زندگی ما متأثر از فرهنگ اسلامی و برخی از آن برگرفته از آداب و رسوم ملی و بخشی متأثر از فرهنگ مهاجم غربی است و این مسئله موجب ترکیبی ناهمگون گردیده که ثمره آن را باید در افزایش آمار طلاق، بالا رفتن سن ازدواج، پایین آمدن سن اعتیاد، کاهش زاد و ولد، افزایش جرایم اجتماعی و رشد فزاینده روابط ناسالم جنسی و … ملاحظه کرد.

انقلاب اسلامی در زمانی متولد شد که غرب دام فرهنگی خود را به مدد تکلنولوژی و ابزار تکنیکی مانند تلویزیون، رسانه‌های تصویری و نهادهای آموزشی در سراسر دنیا و از جمله ایران گسترانیده بود و ما نیز به علت شناخت ناقصمان از غرب، هرآنچه که از آن سوی کره خاکی آمد را عین پیشرفت دانستیم و به جان پذیرفتیم. بیداری حاصل از حرکت علما و به دنبال آن انقلاب اسلامی عمدتاً در حوزه سیاست و مسائل کلی صورت گرفته و  می توان گفت که در جبهه فرهنگی و تمدنی همچنان در خوابیم.

ما در سال‌های پایانی عمر تمدن هزاران ساله غرب هستیم؛ دوره‌ای که غرب مرحله فراصنعت را طی کرده و در حال گسترش دادن حیرت انگیز تکنیک خود است و فهم اینکه تمدن غرب در حال زوال است را بسیار مشکل و باور نکردنی کرده است.

اگر انقلاب اسلامی که درواقع نویدبخش طلوع دورانی جدید برای بشریت است، همچنان به مقاومت خود ادامه داده و در عرصه تمدن‌سازی وارد شود و با حمایت مردم از گردنه پر پیچ و خم آخرین نفس‌های نیهیلیسم به سلامت عبور کند، موفق می شود تاریخ را به سرانجام خود یعنی دوران ظهور متصل کند. سرِّ اینکه رهبر معظم انقلابK بر نظام‌سازی اسلامی، تدوین الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و مسأله سبک زندگی و … تأکید می کنند این است که ما در سیاست توقف نکنیم و مسیر انقلاب را ادامه دهیم. ایشان می‌فرمایند: « ما اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن‌سازی نوین اسلامی بگیریم – بالاخره یک مصداق عینی و خارجی برای پیشرفت با مفهوم اسلامی وجود دارد؛ اینجور بگوئیم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامی، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است؛ این محاسبه‌ی درستی است – این تمدن نوین دو بخش دارد: یک بخش، بخش ابزاری است؛ یک بخش دیگر، بخش متنی و اصلی و اساسی است. به هر دو بخش باید رسید.

آن بخش ابزاری چیست؟ بخش ابزاری عبارت است از همین ارزشهائی که ما امروز به عنوان پیشرفت کشور مطرح میکنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین‌المللی، تبلیغ و ابزارهای تبلیغ؛ اینها همه بخش ابزاری تمدن است؛ وسیله است. البته ما در این بخش در کشور پیشرفت خوبی داشته‌ایم. …..

اما بخش حقیقی، آن چیزهائی است که متن زندگی ما را تشکیل میدهد؛ که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله‌ی خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله‌ی خط، مسئله‌ی زبان، مسئله‌ی کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ اینها آن بخشهای اصلی تمدن است، که متن زندگی انسان است.

….. اگر ما در این بخشی که متن زندگی است، پیشرفت نکنیم، همه‌ی پیشرفتهائی که در بخش اول کردیم، نمیتواند ما را رستگار کند؛ نمیتواند به ما امنیت و آرامش روانی ببخشد؛ همچنان که می‌بینید در دنیای غرب نتوانسته. در آنجا افسردگی هست، ناامیدی هست، از درون به هم ریختن هست، عدم امنیت انسانها در اجتماع و در خانواده هست، بی‌هدفی و پوچی هست؛ با اینکه ثروت هست، بمب اتم هست، پیشرفتهای گوناگون علمی هست، قدرت نظامی هم هست. اصل قضیه این است که ما بتوانیم متن زندگی را، این بخش اصلی تمدن را اصلاح کنیم. البته در انقلاب، در این بخش، پیشرفت ما چشمگیر نیست؛ در این زمینه، ما مثل بخش اول حرکت نکردیم، پیشرفت نکردیم. خب، باید آسیب‌شناسی کنیم؛ چرا ما در این بخش پیشرفت نکردیم؟ …..

نخبگان موظفند، حوزه موظف است، دانشگاه موظف است، رسانه‌ها موظفند، تریبون‌دارها موظفند؛ مدیران بسیاری از دستگاه‌ها، بخصوص دستگاه‌هائی که با فرهنگ و تربیت و تعلیم سروکار دارند، موظفند؛ کسانی که برای دانشگاه‌ها یا برای مدارس برنامه‌ریزی آموزشی می کنند، در این زمینه موظفند؛ کسانی که سرفصلهای آموزشی را برای کتابهای درسی تعیین می کنند، موظفند. اینها همه یک وظیفه‌ای است بر دوش همه. باید ما همگی به خودمان نهیب بزنیم. در این زمینه باید کار کنیم، حرکت کنیم.[۱۱]»

 اگر آینده انقلاب تلاش برای رسیدن به استانداردهای جهانی و رفع موانع توسعه و به تعبیر دقیق‌تر غربی شدن ترسیم شود، مسیرمان به سمت ناکجاآباد می رود و منجر به استحاله انقلاب خواهد شد؛ در حالی که رهبر انقلاب با طرح تمدن سازی شیعی، سعی در عبور دادن ملت از آخرین گردنه تاریخ دارند؛ در این میان برخی همچنان چشم به آن سوی مرزها دوخته اند، درحالی که ما شیعه هستیم، گذشته و آینده داریم، آینده ما ظهور حضرت بقیه الله الاعظمg  است.

انقلابی که گذشته اش مرارتهای انبیاست، انقلابی که در امتداد غدیر و کربلاست باید تا ظهور ادامه یابد. و این جز با رهایی از دام غربزدگی و حرکت به سمت تمدن سازی شیعی امکان پذیر نیست و این است معنی انتظار و زمینه سازی. البته تعیین دقیق وظایف ما در قبال ظهور، در چارچوب انقلاب اسلامی نیازمند پژوهش‌های جدّی و عالمانه است.

[۱]الوافي؛ ج‏۱؛ ص۱۱۷٫

[۲] استاد اصغر طاهرزاده در کتاب انقلاب اسلامی برون رفت از عالم غرب

[۳] بیانات مقام معظم رهبری ‏در دیدار فرماندهان و اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به مناسبت روز پاسدار، تاریخ ۱۵/۱۰/ ۱۳۷۳

[۴] بقره، ۲۱۳٫

[۵] کمال الدین وتمام النعمه ، ج۱،ص۱۳۵٫

[۶] ظهور شیعه، مجموعه‌ مصاحبه‌های‌ استاد علامه‌ طباطبایی‌ و پروفسور هانری‌ کربن، ص‌ ۷٫

[۷] – مائده، ۶۷ وخداوند تو[آیین و راه] تورا از شر مردم حفظ می کند

[۸] تاریخ انبیاء، سید احمد فاضلی بیارجمندی، ص ۱۰۴، نشر میثم-قم ۸۹٫

[۹] علل الشرائع / ترجمه مسترحمى، النص، ص: ۱۸

[۱۰] حشر، ۱۹

[۱۱] بخشهایی ازبیانات در جمع جوانان استان خراسان شمالی